KIDEM TAZMİNATI
Kıdem tazminatı, işverence işçisine belli koşulların sağlanması halinde işyerinde çalıştığı süre boyunca kazandığı kıdeminin karşılığı olarak ödenen tazminattır.
Kıdem Tazminatı Şartları
4857 sayılı İş Kanunu’na tabi işçiler en az bir yıl çalışmış oldukları bir işyeri ile iş sözleşmelerini, kanunda belirtilen nedenlerden birisi ile sonlandırırsa kıdem tazminatına hak kazanmaktadır. İşçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için;
- İş Kanunu’na tabi işçi olması,
- En az 1 yıl çalışmış olması,
- İş sözleşmesinin, kanunda belirtilen nedenlerden biri ile sona ermiş olması gerekmektedir.
İş Kanunu’na Tabi İşçi Olmak
İş Kanunu 4. madde “İstisnalar” başlığı altında düzenlenmiş işler ve iş ilişkileri Kanun hükümlerine tabi olmadığı için bu madde dışında kalan işçiler kıdem tazminatına hak kazanabileceklerdir. Kısmi süreli çalışan işçiler de gerekli şartları yerine getirdikleri takdirde kıdem tazminatına hak kazanabilirler. Bunun yanında çırak olarak çalışanlar İş Kanunu’na tabi işçi sayılmadıkları için kıdem tazminatına hak kazanmamaktadır.
En Az 1 Yıl Çalışmış Olmak
İş Kanunu çerçevesinde işçiye kıdem tazminatı ödenebilmesi için, işçinin en az 1 yıl süreyle çalışmış olması gerekmektedir. Kıdem tazminatı hesaplanırken “işçinin işe başladığı tarih” esas alınmaktadır. Kıdem tazminatına hak kazanma şartı olan en az 1 yıllık çalışma süresi, aynı işverene bağlı işyerinde gerçekleşmiş olmalıdır. İşyerindeki deneme süresi de kıdeme esas süre içerisindedir. Bunun yanında işçinin ücretsiz izin kullandığı süreler ve iş sözleşmesinin askıda olduğu süreler hesaplamaya katılmamaktadır
İş Sözleşmesinin Kanunda Belirtilen Nedenlerden Biri ile Sona Ermesi
İşçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için iş sözleşmesinin belli sebeplerle sona ermiş olması gerekmektedir. İşçinin iş sözleşmesinin bitimi ile kıdem tazminatına hak kazanabileceği durumlar;
-Sözleşmenin işveren tarafından İş Kanunu m. 25/II dışında bir nedenle feshi,
-Sözleşmenin işçi tarafından İş Kanunu m. 24 uyarınca belirtilen sağlık nedenleri veya işverenin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışı veya zorlayıcı nedenlere dayanılarak feshedilmiş olması,
-Sözleşmenin muvazzaf askerlik hizmet nedeniyle feshi,
-Sözleşmenin emeklilik nedeniyle feshi (malulen emekli olarak işten ayrılma),
-Kadın işçinin evlenmesi nedeniyle sözleşmenin feshi,
-İşçinin ölümü.
Kıdem Tazminatına Hak Kazandırmayan Durumlar
İşverenin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için öncelikle iş sözleşmesinin belirsiz süreli olması gerekmektedir. Belirli süreli iş sözleşmesinin bitimi ile işçi kıdem tazminatına hak kazanmaz. Ancak belirli süreli iş sözleşmesi tekrarlanarak belirsiz süreli iş sözleşmesine dönüşmüş ise işçi kıdem tazminatına hak kazanabilmektedir. İş sözleşmesinin bazı hallerde sona ermesi durumunda işçi kıdem tazminatına hak kazanmamaktadır. Bu durumlar;
- Belirli süreli iş sözleşmesinin sona ermesi ve tekrarlanmaması
- Tarafların anlaşması
- Sözleşmenin geçersizlikle sonuçlanması
- Sözleşmenin işçi tarafından usulsüz ve haksız şekilde feshedilmesi
- İş Kanunu’nun “Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri” başlıklı 25. maddesinin 2 numaralı bendinde var olan haller ile sözleşmenin işveren tarafından feshedilmesi
Kıdem Tazminatının Hesaplanmasında Esas Alınacak Ücret
Kıdem tazminatı hesaplanırken işçinin çalıştığı son aya ait brüt giydirilmiş ücreti esas alınmaktadır. Giydirilmiş ücret hesaplanırken, işçinin bir aylık ücreti ve işveren tarafından sağlanan sürekli menfaatlerin bir aya karşılık gelen tutarı dikkate alınmaktadır. İşçinin, aldığı çıplak ücret yanında yemek ve ulaşım yardımı, yakacak yardımı, eğitim yardımı, konut yardımı, aile yardımı, çocuk yardımı, yıpranma tazminatı, unvan tazminatı veya ikramiye gibi ek ödemeler de hesaplamaya katılmaktadır.
Kıdem Tazminatının Hesaplanması
İş Kanunu’na göre işçi her 1 yıllık kıdemi için 30 günlük ücrete hak kazanmaktadır. Bir yıldan artan süreler de oranlanarak hesaplanır ve ücrete dahil edilir.
Kıdem tazminatı gelir vergisinden muaftır. Ayrıca kıdem tazminatı, iş sözleşmesinin bitişi ile hak kazanılan bir ücret olduğu için, hesaplama yapılırken sigorta primi kesintisi de yapılmamaktadır. Bunun yanında kıdem tazminatı hesaplanırken damga vergisi kesintisi yapılmaktadır.
Kıdem Tazminatının Ödenmesi
Kıdem tazminatının iş sözleşmesinin sona erdiği tarihte ödenmesi gerekmektedir. İş Kanunu’na göre süresinde ödenmeyen kıdem tazminatı için süreye göre mevduata uygulanan en yüksek faizin ödenmesine hükmedilmektedir. Uygulamada ödemenin, işçinin yazılı muvafakatinin alınarak işveren tarafından taksitle ödeme yapıldığı da görülmektedir. Bu durumda işçi muvafakat verirken yasal hakları saklı tutulmuş ise taksitle yapılan ödemeler için de faiz talep edilebilmektedir.
Zamanaşımı
İş sözleşmesinin fesih tarihinden başlayarak 5 yıl süre ile işçinin kıdem tazminatı hakkı zamanaşımına uğramaktadır. Burada belirtilen süre hak düşürücü süredir ve işçi 5 yıllık zamanaşımı süresi içerisinde kıdem tazminatı talebi ile iş davası açmaz ise bir daha bu hakkına dair dava açamamaktadır. Ayrıca evlenen kadın işçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için, evlendiği tarihten itibaren 1 yıl içinde iş sözleşmesini kendi arzusu ile sona erdirmesi gerekmektedir.
Ege Akyüz Nisan 2020, İstanbul